این عمل در مواردی که مرد مشکل باروری ندارد و تنها، زن مشکل تخمک گذاری دارد استفاده می شود.
پس از انجام معاینات لازم، آزمایش های روتین، آزمایش های هورمونی و عکس برداری از رحم برای اطمینان یافتن از بازبودن لوله های رحمی، خانم روز دوم یا سوم قاعدگی مراجعه می کند و در این روز سونوگرافی برای بردن وضعیت تخمدان و رحم انجام می گیرد.
سپس داروهای لازم برای تحریک تخمک گذاری توسط پزشک تجویز می شود که نهایتا منجر به تخمک گذاری می شود. دستورات تکمیلی توسط پزشک به بیمار داده می شود و تنها دو هفته بعد بیمار برای آزمایش مراجعه می کند
IUI یا تلقیح درون رحمی در دو صورت به کار می رود:
اول: در مواردی که مرد مشکلاتی مانند کمی حجم مایع اسپرم، کم بودن تعداد اسپرم، کمی تحرک اسپرم یا کاهش میل جنسی دارد.
دوم: در مواردی که زن مشکلات ترشح گردن رحم و یا اختلال ایمنی منجر به ناباروری دارد و یا به علت درد و شرایط خاصی مانند واژینیموس امکان مقاربت طبیعی ندارد.
این روش نسبتا ساده و بدون درد است و در مطب پزشک و بدون نیاز به بیهوشی نیز قابل انجام است. در این روش مایع اسپرم مرد تهیه می شود.
در آمیزش طبیعی حدود ده درصد از اسپرم ها از واژن به گردن رحم می رسند اما با عمل IUI تعداد بیشتری از اسپرم های با کیفیت مناسب به داخل رحم راه می یابند.
قبل از عمل باید معاینات لازم، آزمایش های روتین، آزمایش هورمونی و عکس برداری از رحم برای اطمینان از بازبودن لوله های رحمی انجام شود.
خانم روز دوم یا سوم قاعدگی مراجعه می کند و در این روز سونوگرافی برای بررسی وضعیت تخمدان و رحم و درصورت نیاز شروع مصرف دارو انجام می گیرد. تجویز دارو برای تحریک تخمک گذاری و بالا رفتن شانس باروری انجام می شود.
بعد از مصرف دارو، چند نوبت سونوگرافی در روزهای مختلف انجام می شود. زمانی که فولیکول (کیسه حاوی تخمک در تخمدان) به اندازه مناسب رسید داروی HCG به صورت عضلانی تزریق می شود که سبب بلوغ تخمک و انجام تخمک گذاری می شود و ۴۰ ساعت بعد از تزریق HCG بیمار مراجعه می کند و عمل IUI انجام می شود.
بیمار مدت کوتاهی بعد از IUI مرخص می شود. نیازی به استراحت مطلق نیست و بیمار می تواند فعالیت های عادی خود را داشته باشد. بدیهی است آرامش روحی و روانی و پرهیز از شرایط پر اضطراب می تواند در موفقیت عمل مؤثر باشد. معمولا دو هفته بعد از عمل IUI بیمار به آزمایشگاه هورمونی مراجعه می کند تا مقدار BHCG خون اندازه گیری شود. افزایش این هورمون اولین نشانه حاملگی است.
در تمام مواردی که شرایط رسیدن اسپرم به تخمک در رحم فراهم نباشد مانند انسداد لوله های رحمی، چسبندگی های حفره لگنی، تعداد کم اسپرم و تحرک پایین اسپرم از روشIVF استفاده می شود.
روز عمل، نمونه اسپرم از مرد و تخمک تحت یک بیهوشی کوتاه و موقت از زن گرفته می شود. سپس اسپرم و تخمک در آزمایشگاه جنین شناسی در محیط کشت مجاور یکدیگر قرار داده می شود تا اسپرم خودش وارد تخمک شده و آن را بارور کند. به تخمک لقاح یافته، جنین گفته می شود. جنین تک سلولی شروع به تقسیم می کند و یک جنین چند سلولی ایجاد می کند. جنین پس از ۴۸ تا ۷۲ ساعت به رحم زن منتقل می شود تا در آنجا لانه گزینی کند و بارداری انجام شود. پس می توان مراحل انجام عمل IVF را به چهار مرحله تقسیم کرد. مرحله اول: تحریک تخمدان، مرحله دوم: تخمک گیری، مرحله سوم: لقاح اسپرم و تخمک، مرحله چهارم: انتقال جنین.
در مرحله اول برای تحریک تخمدان ها، از داروهای هورمونی استفاده می شود. تزریق عضلانی آمپول HMG تخمدان ها را برای رشد فولیکول تحریک می کند و تزریق عضلانی آمپول HCG باعث بلوغ تخمک ها و انجام تخمک گذاری می شود.
در مرحله عمل، تخمک گیری با یکی از دو روش لاپاراسکوپی یا با مشاهدات سونوگرافی از طریق واژینال امکان پذیر است که در پژوهشکده رویان این کار با استفاده از روش دوم انجام می گیرد. در روش دوم نیازی به بیهوشی عمومی نیست و با یک بیهوشی کوتاه مدت یا بی حسی موضعی قابل انجام است. با استفاده از دستگاه سونوگرافی، پزشک فولیکول ها را مشاهده می کند و مایع فولیکولی همراه با تخمک کشیده می شود که به این عمل اصطلاحا پانکچر می گویند.
در مرحله سوم، عمل لقاح اسپرم و تخمک در محیط کشت آزمایشگاه انجام می گیرد. با توجه به اینکه برای بالا بردن درصد موفقیت چندین تخمک لقاح می یابد. تعداد جنین های تشکیل یافته زیاد است. اگر این جنین ها کیفیت مطلوبی داشته باشند تعدادی از آنها با صلاحدید زوج منجمد و نگهداری می شوند تا درصورت نیاز برای بارداری های بعدی از این جنین ها استفاده شود.
در مرحله چهارم یا انتقال جنین نیز نیازی به بیهوشی نیست. جنین یا جنین ها به وسیله یک کاتتر به داخل رحم منتقل می شوند و یکی دو ساعت بعد از انتقال جنین، بیمار مرخص می شود.
یکی از مزایای IVF این است که قبل از انتقال جنین، عمل لقاح قابل مشاهده است و در صورتی که اسپرم با تخمک لقاح پیدا نکند می توان در نوبت های بعدی شرایط لقاح را تغییر داد.
مزیت دیگر IVF این است که اگر یک بیمار فاقد لوله های رحمی باشد نیز بدون مشکل، عمل IVF انجام می شود. اما محدودیت IVF آن است که میزان بارداری در زنان بالای ۴۰ سال به علت پایین بودن کیفیت تخمک ها ی زن کاهش می یابد.
بعد از آزمایش های روتین، آزمایش هورمونی و ویزیت زوج توسط متخصصان در صورتی که روش درمانی IVF پیشنهاد شود مراحل زیر طی می شود:
یک تا دو ساعت پس از عمل انتقال جنین بیمار مرخص می شود. توصیه می شود طی ۳ الی ۴ روز بعد از عمل فعالیتهای شدید که منجر به خستگی مفرط می شود نداشته باشد. بدیهی است آرامش روحی و روانی و پرهیز از شرایط پراضطراب می تواند در موفقیت عمل مؤثر باشد. معمولا” ۱۰ الی ۱۲ روز بعد از انتقال جنین بیمار به آزمایشگاه هورمونی مراجعه می کند تا مقدار BHCG خون اندازه گیری شود. افزایش این هورمون اولین نشانه حاملگی است
عمدتا در مواردی به کار می رود که اسپرم مرد از نظر تعداد، تحرک و یا شکل کیفیت لازم را ندارد. در بعضی موارد هم که چندین مورد عمل IVF انجام شده و به نتیجه نرسیده است از عمل میکرواینجکشن استفاده می شود.
به طور کلی در این روش، یک اسپرم در محیط آزمایشگاه داخل یک تخمک تزریق می شود که به دنبال آن لقاح و تقسیم سلولی صورت می گیرد و جنین تشکیل می شود. میکرواینجکشن نیز مانند IVF شامل چند مرحله تحریک تخمدان، تخمک گیری، تزریق اسپرم داخل تخمک و لقاح و انتقال جنین است.
در مرحله اول برای تحریک تخمدانها، از داروهای هورمونی استفاده می شود. تزریق عضلانی آمپول HMG تخمدانها را برای رشد فولیکول تحریک می کند و تزریق عضلانی آمپول HCG باعث بلوغ تخمک ها و انجام تخمک گذاری می شود.
در مرحله دوم عمل تخمک گیری با یکی از دو روش لاپاراسکوپی یا با مشاهدات سونوگرافی از طریق واژینال امکان پذیر است که در پژوهشکده رویان این کار با استفاده از روش دوم انجام می گیرد. در روش دوم نیازی به بیهوشی نیست و با یک بیهوشی کوتاه مدت یا بی حسی موضعی قابل انجام است. با استفاده از دستگاه سونوگرافی پزشک فولیکول ها را مشاهده می کند و با سوزن های مخصوص مایع فولیکولی همراه با تخمک کشیده می شودکه به این عمل اصطلاحا پانکچر می گویند.
در مرحله سوم ابتدا سلولهای دور تخمک به کمک آنزیم جدا می شود سپس اسپرم به داخل تخمک تزریق می شود. در عمل میکرواینجکشن نیز برای افزایش درصد موفقیت چندین تخمک لقاح می یابد لذا تعداد جنین های تشکیل یافته زیاد است که اگر این جنین ها کیفیت مطلوبی داشته باشند تعدادی از آنها با صلاحدید زوج منجمد و نگهداری می شوند تا در صورت نیاز برای بارداری های بعدی از این جنین ها استفاده شود.
در مرحله چهارم و پایانی نیز نیازی بیهوشی عمومی نیست. جنین به وسیله یک کاتتر به داخل رحم منتقل می شود و یکی دو ساعت بعد از انتقال جنین بیمار مرخص می شود.
یکی از مزایای میکرواینجکشن این است که حتی اگر یک اسپرم سالم از مرد وجود داشته باشد این عمل قابل انجام است. مزیت دیگر میکرواینجکشن این است که اگر بیمار فاقد لوله های رحمی باشد نیز مشکلی در انجام این عمل به وجود نمی آید. اما محدودیت میکرواینجکشن آن است که میزان بارداری در زنان بالای ۴۰ سال به علت پایین بودن کیفیت تخمک های زن کاهش می یابد.
بعد از آزمایش های روتین، آزمایش هورمونی و ویزیت زوج توسط متخصصان، در صورتی که روش درمانی ICSI پیشنهاد شود مراحل زیر طی می شود:
یک تا دو ساعت پس از عمل انتقال جنین بیمار مرخص می شود. توصیه می شود طی ۳ الی ۴ روز بعد از عمل فعالیت های شدید که منجر به خستگی مفرط می شود نداشته باشد. بدیهی است آرامش روحی و روانی و پرهیز از شرایط پراضطراب می تواند در موفقیت عمل مؤثر باشد. معمولا” ۱۰ الی ۱۲ روز بعد از انتقال جنین بیمار به آزمایشگاه هورمونی مراجعه می کند تا مقدار BHCG خون اندازه گیری شود. افزایش این هورمون اولین نشانه حاملگی است.
می دانیم افزایش سن مادر و همچنین وجود بیماری های ژنتیکی در زوج های در معرض خطر می تواند باعث افزایش خطر بروز ناهنجاری های کروموزومی در نوزاد شود.
سابقا از روش های تشخیص ژنتیکی قبل از تولد موسوم به PND برای بررسی ناهنجاری های کروموزومی جنین قبل از تولد استفاده می شد. اما در صورت تشخیص ناهنجاری در جنین، تصمیم گرفتن در مورد سقط جنین برای زوج بسیار مشکل بود و صدمات جسمی و روانی را برای آنها در پی داشت.اکنون با استفاده از روش های تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی موسوم به PGD می توان از بروز این مشکلات جلوگیری کرد.
شانزده الی هیجده ساعت بعد از انجام لقاح، تخمک ها را از نظر لقاح ارزیابی می کنند و آن دسته که دارای دو پیش هسته هستند را کشت می دهند سپس در روز سوم هنگامی که جنین در مرحله ۶ تا ۸ سلولی است یک یا دو بلاستومر را جدا و ارزیابی می کنند.
موفقیت درمان در کنار PGD و با استفاده از این روش جدید به چند دلیل افزایش می یابد:
پاره ای از موارد کاربرد PGD به شرح زیر است:
اطراف تخمک را لایه ای از جنس مولکول های قندی پروتئینی بنام زونا پلوسیدا پوشانده است. این لایه باعث محافظت تخمک و جنین می شود و پس از مرحله لقاح، یکی از عوامل هدایت جنین از لوله رحم به سمت رحم است که مانع جداشدن سلول های جنین از یکدیگر می شود. همچنین پس از وارد شدن یک اسپرم به تخمک ساختار آن چنان تغییر می کند که مانع ورود اسپرم های بعدی می شود. پس از رسیدن جنین به حفره رحم و تشکیل بلاستوسیست در روز پنجم پس از لقاح به طور طبیعی این لایه نازک شده و به کمک آنزیم هایی که از جنین و دیواره رحم ترشح می شوند پاره می شود. به این فرآیند پاره شدن، هچینگ گفته می شود تا امکان چسبیدن جنین و نفوذ آن به داخل دیواره رحم فراهم آید.
در مواردی که لقاح آزمایشگاهی صورت می گیرد، بعضی عوامل مانع نازک شدن زوناپلوسیدا و پارگی آن در اثر آنزیم ها می شوند. اهم این عوامل عبارتند از: سن مادر، سطح FSH بالا در خون مادر و ضخیم شدن زوناپلوسیدا به علت شرایطی که محیط کشت به آن اعمال می کند. به همین دلیل محققان راه هایی را برای پاره کردن زوناپلوسیدا به صورت مصنوعی ابداع کرده اند. یکی از این روش ها استفاده از اشعه لیزر است. این اشعه به صورت کاملا” کنترل شده به بخشی از دیواره جنین یا به عبارت دیگر زوناپلوسیدا تابیده می شود و طولی حدود ۳۵ تا ۴۰ میکرومتر از زونا را حذف می کند. به این فرآیند لیزر هچینگ گفته می شود. تاکنون هیچ گونه گزارشی مبنی بر اثرات نامطلوب استفاده از لیزر بر جنین ها بدست نیامده است و نوزادانی که از این روش در دوران جنینی آنها استفاده شده، سالم هستند. هم اکنون در پژوهشکده رویان نیز از این روش برای بیمارانی که سن آنها بیش از ۳۷ سال است و یا یک دوره انتقال جنین ناموفق را تجربه کرده اند استفاده می شود. همچنین لیزر هچینگ برای بیمارانی که دوره انتقال جنین منجمد شده دارند نیز استفاده می شود.